DEKADA '70 (BUOD)

 Dekada ’70 (Buod)
Ni Lualhati Bautista

Ang panahon ng Martial Law ay nagdulot ng ibayong hirap sa  mamamayang Pilipino. Isang di-makatao at di-makatarungang gobyerno na nagbibingi-bingihan sa daing ng mamamayan. Laganap sa bansa ang iba’t ibang klaseng krimen gaya ng salvaging. Magkabila ang rallies at iba pang demonstrasyon na kinabibilangan ng mga estudyanteng imbis na nag-aaral ay nakikipaglaban upang makamit ang kalayaan at ito ang lubhang bumagabag kay Amanda Bartolome, isang tipikal na maybahay, ina ng 5 anak na pulos lalaki. Ang kanyang buhay ay umikot na lang sa pagiging ina at asawa at nakuntento na siya sa pagiging ganito kahit na kakulangan ang nadarama niya para sa sarili. May mga pangarap siyang ninais din niyang matupad, itinuring niya na lang na ang katuparan ng mga pangarap ng kanyang mga anak ay katuparan na niya rin.

Una, ang panganay na si Jules, may liberal na pag-iisip. Naging isang komunista, di man matatawag na isang tunay na propesyon dito na niya natagpuan ang katuparan ng kaniyang pangarap, pangarap ng isang makataong lipunan para sa anak nila niMara at sa iba pang kabataan naghahangad ng mabuting kinabukasan. Sumunod ay si Gani, maagang nag-asawa’t nagkaanak ngunit mabilis din silang nagkahiwalay ni Evelyn. Pagkatapos, siya’y nanirahan na sa abroad kapiling ng kaniyang bagong pamilya. Ang pangatlo si Em, pinakamatalino sa magkakapatid naging isang magaling na manunulat sa isang lingguhang pahayagan na tumutuligsa sa Martial Law.

Ikatlo, ang pinakamalambing na si Jason, ang kakulangan niya bilang estudyande ay matagumpay na napagtatakpan na katangian niya bilang anak. Isang araw, sa di-inaasahang pagkakataon, natagpuan ang kaniyang bangkay sa isang basurahan, hubo’t hubad, labimpito ang saksak, tagos sa baga ang iba tuhog pati puso. May marka din ng itinaling alambre sa pulso, talop halos ang siko, tastas pati hita’t, tuhog, basag pati bayag. Malagim at malupit ang pagkamatay ni Jason, salvage dahil kung bakit at kung sino ang may gawa walang makapagsabi. Ang kaso ng pagkamatay ni Jason ay hindi na nagkamit ng hustisya.

Pagkatapos, ang bunsong si Bingo namulat sa mundong walang katahimikan at walang katiyakan, ngayo’y magtatapos na ng kolehiyo.

Iba’t iba ang kinahinatnan ng buhay ng mga anak ni Amanda. Sa loob ng 27 taon ng pagiging asawa at ina, sa  kaniyang palagay hindi siya ganap na umunlad bilang tao. Nagsilbi na lang siyang bantay sa paghahanap at pagkatagpo ni Julian ng katuparan niya bilang tao, sa paglaki ng kaniyang mga anak at pagtuklas ng kanilang kakayahan at kahalagahan.

Si Julian naman ay naging manhid at parang walang pakialam sa kakulangan nadarama ng kaniyang asawa, naging walang kibot sa mga problemang kinakaharap ng kanilang pamilya. Kaya minsan napag-isip-isip ni Amanda na makipaghiwalay na dito, sa kauna-unahang pagkakataon nagawa niyang ipaalam kay Julian ang pagkukulang niya sa kaniyang pamilya, lalo na kay Amanda. Pinigilan siya ni Julian at nangakong magbabago at kaniya namang tinupad ang pangakong iyon.

Paulit-ulit na binabalikan ni Amanda ang masasayang alaala ng kabataan ng kaniyang mga anak. Masarap ang maging ina habang maliliit pa ang mga anak mo, habang wala pa silang sinasaktan sa ‘yo kundi kalingkingan ng paa mo na natatapakan nila sa kasusunod at kapipilit magpakarga pero hintayin mo ang panahong kasintaas mo na siya, ‘yong panahon ng pagkakaroon niya ng sariling isip at buhay, buhay na hiwalay na sa’yo, at matitikman mo sa kamay niya ang mapapait na kamatayan habang inihahanda mo ang kasal na hindi niya gusto. Habang nagpuputukan sa tapat ng kongreso sa isang pagkakataong hindi pa siya umuuwi. Habang binabasa mo ang balitang nasugatan siya sa isang sagupaan. Habang ibinibigay nila sa’yo ang selyadong kabaong ng batang kailanma’y di mo malilimutan hinugot mula sa tiyan mo.

Ito ang nadama ni Amanda nang pumunta sila sa burol ni Willy, kaibigan at kasamahan ni Jules sa NPA na napatay sa isang engkwentro. Naging mahirap para kay Amanda na tanggapin ang pagkamatay ni Jason at ang pagsali ni Jules sa NPA, hindi niya mapigilan ang sarili sa pag-aalala sa kalagayan nito na minsan pa nga ay nagdadala ng mga kasamahang sugatan sa kanilang tahanan upang ipagamot sa ina. Maging ang pagkasira ng relasyon nila Gani at Evelyn. Ang pagkakamali at mga kabiguan ng kanyang mga anak ay nagagawa niyang isisi sa sarili, iniisip niya na marahil mayroon siyang pagkakamali sa pagpapalaki sa mga ito. Natamo niya ang kaganapan ng kanyang pagkatao sa pagtulong na kaniyang ginagawa sa mga sugatang kasama na dinadala ni Jules. Pagtulong na bukal sa kanyang puso, tungkulin hindi naman iniatas sa kanya ninuman o isang obligasyon, na kahit gaano man kapanganib ay nagawa pa rin niyang gampanan.Tuloy pa rin ang laban tungo sa kalayaan, nakaalpas man tayo sa pagmamalupit ng diktador, tuloy pa rin ang laban na sinumulan pa ng ating mga ninuno at hindi ito matatapos hanggang may mga taong gahaman sa kapangyarihan.

Sa madaling sabi, marami pang buhay na handang ibuwis at marami pang tulad nila Jules at Mara na handang makipaglaban upang makamtan ang kalayaan ng ating bayan. Bilang pagtatapos, natutuhan niyang pangibabawan ang kahinaa’t kahirapan. Sa mga kamay ng kaaway o sa larangan man. Magiting siyang nanindigan